რა სარგებლობა მოაქვს გასართობად წაკითხულ წიგნებს 🤔

ამჟამად კონკორდიის უნივერსიტეტის განათლების პროფესორი, სანდრა მარტინ-ჩანგი იკვლევს, თუ როგორ მოქმედებს მოთხრობებისა და რომანების კითხვა კოგნიტურ განვითარებაზე.

ჟურნალ „Reading and Writing“-ში გამოქვეყნებულ ახალ კვლევაში მან და მისმა კოლეგებმა მნიშვნელოვანი განსხვავებები აღმოაჩინეს სტუდენტებს შორის, რომლებიც გაკვეთილის გარეთ სიამოვნებისთვის კითხულობენ - მაგალითად, ფენტეზ რომანებს ან ჯაშუშურ თრილერებს - და მათ შორის, ვინც ძირითადად მხოლოდ სკოლის დავალებების შესასრულებლად კითხულობენ წიგნებს. არა მხოლოდ გართობისთვის კითხვასა და ენობრივ უნარებს შორის ძლიერი კავშირი არსებობდა, არამედ სტუდენტები, რომლებსაც არ მოსწონდათ კითხვა, ხშირად თავიანთ ნეგატიურ დამოკიდებულებას საკლასო ოთახში არსებულ გამოცდილებას მიაწერდნენ. მკვლევარებმა აღმოაჩინეს, რომ ტექსტების კომპოზიციური დეტალების ანალიზსა და მხოლოდ ინფორმაციის ათვისებისთვის კითხვაზე ზედმეტად დიდ ყურადღებას ამახვილებდნენ ფსიქოლოგიურ ხარჯებთან, რადგან სტუდენტები ნებაყოფლობით კითხვას აღარ ეწეოდნენ.

კვლევაში მარტინ-ჩანგმა და მისმა კოლეგებმა გამოკითხეს უნივერსიტეტის 200 სტუდენტი, ჰკითხეს მათ კითხვის ინტერესების შესახებ, სიამოვნებისთვის კითხულობდნენ თუ არა, რა ამოძრავებდათ და რა გამოცდილება ეხმარებოდა მათ კითხვისადმი დამოკიდებულების ჩამოყალიბებაში. მათ ასევე სთხოვეს დაესახელებინათ ავტორები, რომლებიც წარსულში წაუკითხავთ - რითაც ცდილობდნენ იმის გარკვევას თუ თუ რამდენი წიგნი ჰქონდათ მათ წაკითხული. შემდეგ ახალგაზრდებმა ჩააბარეს ტესტების სერია კითხვის უნარის შესაფასებლად.

„ჩვენ აღმოვაჩინეთ, რომ ხშირად ბავშვების გამოცდილება დაწყებით სკოლაში გაცილებით პოზიტიურია და შემდეგ ის საშუალო სკოლაში იკლებს“, - თქვა მარტინ-ჩანგმა. მიუხედავად იმისა, რომ საბავშვო ბაღისა და დაწყებითი სკოლის ადრეული ასაკის ბავშვები, როგორც წესი, კითხვის უნარების განვითარებისას ზღაპრებს კითხულობენ - ხშირად უფროსებს უზიარებენ ამ გამოცდილებას - საშუალო სკოლაში, კითხვის ბუნება იცვლება, რადგან მოსწავლეებისგან მოსალოდნელია უფრო რთული, ინფორმაციულად მდიდარი ტექსტების თანმიმდევრული წაკითხვა. ამ გარდამავალი პერიოდის განმავლობაში, კითხვის სიყვარული, როგორც ჩანს, ქრება.

კვლევაში მოსწავლეთა 35 პროცენტმა კონკრეტული მიზეზი დაასახელა: მათ არ მოსწონდათ კითხვა, რადგან „წიგნების ანალიზის თხოვნა საშუალო სკოლაში მას ნაკლებად სასიამოვნოს ხდიდა“.

კვლევების შედეგებიდან გამომდინარე, მარტინ ჩანგი ამბობს რომ არ არის მიზანშეწონილი პირდაპირ ვაიძულოთ ბავშვებს კითხვა, თუ არ ვასწავლით მათ, როგორ გააკეთონ ეს სწორად. ის კითხვას დაბალანსებულ კვებას ადარებს: „ის ადამიანები, რომლებიც ამბობენ, რომ შოკოლადი სასარგებლოა, არ გვირჩევენ მის ჭამას ყველა სხვა რამის გამორიცხვის გარეშე“. ტექსტების ანალიზსა და ინფორმაციის შეგროვებაზე ფოკუსირებამ - რომელიც, როგორც წესი, საშუალო და უმაღლეს სკოლაში ხდება - შეიძლება გააგზავნოს სიგნალი, რომ კითხვა მხოლოდ უტილიტარული საქმიანობაა, რაც მას ართმევს ადამიანის წარმოსახვასთან, ვნებასთან და შემოქმედებითობასთან ძლიერ კავშირს და მას გაცილებით ნაკლებად სასურველს ხდის.
თუ გვსურს, რომ ნებაყოფლობითი კითხვა საშუალო და უმაღლესი სკოლის განმავლობაში, ასევე ზრდასრულ ასაკშიც გავაგრძელოთ, გართობისთვის კითხვას ისევე სერიოზულად უნდა მოვეკიდოთ, როგორც აკადემიურ კითხვას.
მარტინ-ჩანგის მოსაზრებით სიამოვნებისთვის კითხვა არ არის მკაცრი აკადემიური მოსწრებისგან ყურადღების გადატანა - ეს არის კოგნიტური ვარჯიშის დამაკმაყოფილებელი ფორმა, რომელიც სასიამოვნოცაა და ინტელექტუალურად სასარგებლოც.
„ჩვენ არ გვინდა, რომ ბავშვებმა მხოლოდ ფიზკულტურის გაკვეთილზე ივარჯიშონ, არამედ გვინდა, რომ სახლში დაბრუნების შემდეგაც განაგრძონ ვარჯიში“, - თქვა მარტინ-ჩანგმა. „ასევე, იგივე ეხება კითხვასაც. სკოლაში გვინდა, ვაჩვენოთ მათ სხვადასხვა რამ, რასაც, იმედია, აითვისებენ, სახლში წავლენ და თავისუფალ დროს გააგრძელებენ“.

მსუბუქი კითხვაც კი უამრავ სარგებელს იძლევა, ზრდის ვერბალურ და შემოქმედებით უნარებს, აძლიერებს ჩვენს თანაგრძნობის უნარს და ამცირებს სტიგმატიზებული ჯგუფების მიმართ ცრურწმენებს - ეს ყველა უნარი ვითარდება, როდესაც მკითხველი ეჩვევა უცნობ სამყაროებში ცხოვრებას, საგნების ახალი პერსპექტივიდან დანახვასა და იმის გააზრებას, თუ როგორ შეიძლება მოვლენათა ჯაჭვმა გამოიწვიოს გაუთვალისწინებელი შედეგები.

თუმცა, გასართობად კითხვა - განსაკუთრებით ისეთი წიგნების, რომლებიც არ არის კლასიკური ლიტერატურის ნაწილი ან არ აქვს ლიტერატურული პრესტიჟი - ხშირად ნაკლებად სასარგებლოდ ითვლება. „ეს არასწორია“, - თქვა მარტინ-ჩანგმა. „ხალხს ჰგონია, რომ თუ თვითონ შეურჩევენ ბავშვებს საკითხავს რაღაც დოგმების შესაბამისად უკეთესი იქნება თუმცა სინამდვილეში უკეთესია იკითხონ ის რაც სურთ, იყვნენ კრეატიულები, აკეთონ ის, რაც სურთ და თვითონ გადაწყვიტონ რას წაიკითხავენ, ანუ თუ სერიოზულად მოვეკიდებით საკითხებს ისინი წარმატებას მიაღწევენ და კარგი მოსწავლეები იქნებიან. ეს გარდაუვალია.

სწორედ ამიტომ, მოსწავლეებისთვის მდიდარი და მრავალფეროვანი კითხვის რაციონის უზრუნველყოფამ შეიძლება განსხვავება შექმნას. „შესთავაზეთ მეტი არჩევანი“, - თქვა მარტინ-ჩანგმა. გააცანით მოსწავლეებს რომეო და ჯულიეტა, მაგრამ ასევე მიეცით მათ შესაძლებლობა, წაიკითხონ „ბედის ვარსკვლავის ბრალია“; მიეცით მათ საშუალება წაიკითხონ კომიქსები და მანგა, სპორტული ლიტერატურა და პიესები, სამეცნიერო ფანტასტიკა და საშინელებათა რომანები. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ცხადია, რომ თუ გვსურს, რომ მოსწავლეებმა წიგნიერების უნარები განავითარონ, უმჯობესია, წაიკითხონ ათობით ტექსტი, რომელიც უყვართ, რომელთანაც კავშირი აქვთ ან რომლებიც შთააგონებთ, იმის ნაცვლად, რომ უხალისოდ წაიკითხონ ერთი ტექსტი, რადგან ის დავალებულია.

მიუხედავად იმისა, რომ ბავშვებში წიგნიერების უნარების განვითარება სახლში იწყება, მასწავლებლები ძალიან მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ მოსწავლეებში კითხვის სიყვარულის წახალისებაში, რასაც მარტინ-ჩანგი ნათლად აღნიშნავს, როდესაც მასწავლებლების მომზადებას უსვამს ხაზსს.

„ხალხი ან იმ მასწავლებლებზე ისაუბრებს, რომლებსაც უყვარდათ კითხვა, ახალისებდნენ მოსწავლეებს, როგორც მკითხველებს და ნამდვილად აანთებდნენ მათ გულებში ცეცხლს, ან იმ მასწავლებლებზე ისაუბრებენ, რომლებმაც სრულიად საპირისპირო გააკეთეს და ცხოვრება დაუმახინჯეს მათ“, - თქვა მარტინ-ჩანგმა.

კვლევაში მარტინ-ჩანგი მიუთითებს მასწავლებლებზე ჩატარებულ კვლევაზე, რომელიც აჩვენებს, რომ „ნახევარზე მეტმა განაცხადა, რომ კითხულობდა ცოტას ან საერთოდ არ სიამოვნებდა კითხვა“. მასწავლებლები ხშირად თავიანთ უინტერესობას სკოლაში არსებულ გამოცდილებას მიაწერდნენ, დასკვნა, რომელსაც მარტინ-ჩანგი და მისი კოლეგები „განსაკუთრებით შემაშფოთებელს“ უწოდებენ, კითხვის ჩვევების ციკლურ ბუნებაზე მიანიშნებს. „მასწავლებლებს უზარმაზარი ძალა აქვთ მოსწავლეთა კითხვისადმი დამოკიდებულებაზე გავლენის მოხდენის კუთხით“, - დაასკვნეს მკვლევარებმა.

ამრიგად, მარტინ-ჩანგის მისიის ნაწილია დაარწმუნოს მასწავლებლები - და ყველა დანარჩენი - რომ უდიდესი ღირებულებაა მოსწავლეებისთვის მეტი არჩევანის მიცემა იმის შესახებ, თუ რას კითხულობენ, მათ შორის წიგნებში, რომლებიც შეიძლება თვითკმაყოფილებად გამოიყურებოდეს ან მცირე ინტელექტუალური ღირებულება ჰქონდეს.

მარტინ-ჩანგის თქმით, საკლასო ოთახში კითხვის სიყვარულის მაგალითი უნდა იყოს - გასცდეთ გრამატიკასა და სასკოლო სახელმძღვანელოებს და იცხოვრეთ ფურცელზე მოცემული თხრობითი სამყაროებით. ხაზი გაუსვით არჩევანს და მიეცით მოსწავლეებს გაკვეთილის დროს წაკითხვისა და გაზიარების შესაძლებლობა. მასწავლებლებმა გაგვიზიარეს საკუთარი სტრატეგიები არჩევანის ხელშეწყობის მიზნით: გააფართოვეთ თქვენი საკლასო ბიბლიოთეკა ტრადიციული ლიტერატურული კანონის მიღმა და დარწმუნდით, რომ მასში შედის წიგნები, რომლებიც ასახავს მოსწავლეთა წარმომავლობას, კულტურას, გამოცდილებას და გატაცებებს. შესთავაზეთ მათ უამრავი სხვადასხვა გზა, რათა იფიქრონ კითხვაზე: დააწყვილეთ ბავშვები, როგორც კითხვისას პასუხისმგებელი პარტნიორები; წიგნების გასაცოცხლებლად და დრამატიზაციისთვის, მიეცით მათ საშუალება სცენები გაათამაშონ; შექმენით წიგნის კლუბები ან წიგნების განხილვები. მოერიდეთ მექანიკურ როგორიცაა სატესტო ჟურნალები, რამაც შეიძლება შექმნას შთაბეჭდილება, რომ კითხვა არის სამუშაო, რომელიც უნდა დასრულდეს და შემდეგ სწრაფად გადადოთ.

და თუ წიგნები, როგორც წესი, არ არის თქვენი სასწავლო გეგმის ნაწილი, მაინც შეგიძლიათ გამოხატოთ ინტერესი იმის მიმართ, რასაც თქვენი მოსწავლეები კითხულობენ, გაკვეთილთან დაკავშირების გზით. მაგალითად, დაიწყეთ სამეცნიერო ექსპერიმენტი ჰარი პოტერის მოხსენიებით ან გამოიყენეთ დისტოპიური რომანები ტოტალიტარიზმის, პროპაგანდის ან ადამიანის უფლებების განსახილველად.

„მნიშვნელოვანია, ბავშვებს კითხვა ვასწავლოთ“, - თქვა მარტინ-ჩანგმა. „და როგორც კი ამას გავაკეთებთ, ეს ღირებული უნდა გავხადოთ. უნდა მივცეთ მათ მიზეზი. უნდა მივცეთ მათ ხედვა, რომ იკითხონ სიყვარულით.