ლევიათანი - ახლო აღმოსავლური მითოლოგია

ძველ აღთქმაში ლევიათანი ფსალმუნების 74:14-ში ჩნდება, როგორც მრავალთავიანი ზღვის გველი, რომელსაც ღმერთი კლავს და უდაბნოში ებრაელებს საკვებად აძლევს. ესაიას 27:1-ში ლევიათანი გველი და ისრაელის მტრების სიმბოლოა, რომლებსაც ღმერთი მოკლავს. იობის 41-ე თავში ის ზღვის ურჩხულია და ღვთის შემოქმედებითი ძალის სიმბოლოა.

ერთ ფსალმუნში ლევიათანი ვეშაპის მსგავსი არსებაა, რომელიც შესაძლოა შემოქმედების საოცრებასა და უცნაურობას განასახიერებს. ესაიას წიგნში ლევიათანი ზღვის გველია, რომელიც ისრაელის მტრებს განასახიერებს. იობის წიგნში ლევიათანი ცეცხლისმფრქვეველი ნიანგია, რომელიც შესაძლოა შემოქმედების ისეთ ასპექტს განასახიერებს, რომელიც ადამიანის გაგებისა და კონტროლის მიღმაა.

ძველ აღთქმაში ლევიათანის შესახებ რამდენიმე მინიშნებაა. უმეტეს მონაკვეთში ლევიათანი აღწერილია, როგორც რეალური არსება, რომელიც ნაცნობია ადამიანებისთვის (რომლებიც, რა თქმა უნდა, დისტანციას ინარჩუნებდნენ) რეპუტაციით, თუ არა ხილვით. ფსალმუნის 104:25–26-ში ღმერთი ქებულია, როგორც ის, ვინც შექმნა ლევიათანის საცხოვრებელი: „აი ზღვა, უზარმაზარი და ფართო, სავსე უთვალავი არსებებით, დიდი და პატარა ცოცხალი არსებებით. იქ დადიან ხომალდები და ლევიათანი, რომელიც შენ შექმენი იქ გასართობად“. მხოლოდ დიდ ღმერთს შეეძლო შეექმნა ლევიათანი და შემდეგ შეექმნა საკმარისად დიდი ადგილი, რათა ის უსაფრთხოდ ყოფილიყო.

ესაიას 27:1-ში ლევიათანი გამოიყენება დედამიწის ბოროტი მეფეების სიმბოლოდ, რომლებიც ეწინააღმდეგებიან ღვთის ხალხს. ბოროტი ერების დიდი ძალა შეიძლება საშინელი იყოს, მაგრამ ღმერთი არწმუნებს თავის შვილებს, რომ ბოროტება, რაც არ უნდა ურჩხული იყოს, დამარცხდება: „იმ დღეს უფალი დასჯის თავისი მახვილით - თავისი სასტიკი, დიდი და ძლიერი მახვილით - ლევიათანს - მოცურავე გველს, ლევიათანს - დახვეულ გველს; ის მოკლავს ზღვის ურჩხულს“. ფსალმუნის 74:14 შეიცავს მსგავს მითითებას ღვთის გამარჯვებაზე ლევიათანზე; ამ ფსალმუნში, სავარაუდოდ, ეგვიპტის ფარაონი იგულისხმება.

იობის 41-ე თავი ყველაზე დეტალურად აღწერს ლევიათანს, როგორც რეალურ ზღვის არსებას. ამ თავში ღმერთი აღწერს ლევიათანს, ხაზს უსვამს ცხოველის ზომას, ძალასა და სისასტიკეს. ლევიათანის შეკვრა ან მოთვინიერება შეუძლებელია (იობი 41:1, 5); მისი დანახვაც კი საშიშია (მუხლი 9); უმჯობესია, ის არ იყოს (მუხლები 8, 10). ლევიათანს აქვს მოხდენილი ფორმა (მუხლი 12), მაგრამ წარმოუდგენლად კარგად არის დაცული ქერცლით (მუხლები 13, 15–17). მისი მკერდი ისეთივე გაუვალია, როგორც ზურგი (მუხლები 15, 24). მას აქვს საშინელი კბილები (მუხლი 14) და სიკვდილი ელის ყველას, ვინც მის პირს მიუახლოვდება (მუხლები 18–21). ლევიათანის ძლიერ ადამიანებსაც კი ეშინიათ (მუხლი 25). ვერც ხმალი, ვერც შუბი, ვერც ისარი, ვერც შუბი, ვერც ისარი, ვერც ქვა, ვერც ჯოხი და ვერც შუბი ვერ დაამარცხებს მას (მუხლები 26, 28–29). მისი გალიაში გამოკეტვა შეუძლებელია, რადგან რკინას ჩალასავით ამტვრევს (მუხლი 27). ხმელეთზე ლევიათანი ღარების კვალს ტოვებს; წყალში კი ღრმა, მღელვარე კვალს ტოვებს (მუხლები 30–32). ღვთის მიერ ლევიათანის აღწერა მთავრდება იმ განცხადებით, რომ ის მხეცთა ნამდვილი მეფეა: „დედამიწაზე არაფერია მისი ტოლი - შიშის გარეშე არსება“ (მუხლი 33).

მაშ, რომელ ცხოველს აღწერს იობის 41-ე თავი? ზოგიერთი კომენტატორი თვლის, რომ ლევიათანი ნიანგია. სხვები თვლიან, რომ ეს ვეშაპი ან ზვიგენია. ბიბლიური აღწერილობის საფუძველზე, უფრო სავარაუდოა, რომ ლევიათანი დიდი ზღვის ქვეწარმავალია, შესაძლოა დინოზავრის სახეობა, როგორიცაა პლეზიოზავრი. იობის დინოზავრთან გაცნობა საერთოდ არ არის წარმოუდგენელი, იმის გათვალისწინებით, რომ იობის წიგნი ისტორიის ძალიან ადრეულ პერიოდში ვითარდება.

იობის 41-ე თავში ღმერთი იმას აღნიშნავს, რომ ლევიათანი ღვთის უზენაესი კონტროლის ქვეშაა. იობი ეჭვქვეშ აყენებდა ღმერთს (იობი 26-31), მაგრამ ღმერთი სიტუაციას ცვლის და ლევიათანის ძალას იყენებს იობის სისუსტის ხაზგასასმელად. თუ ღმერთმა შექმნა ლევიათანი (ცხოველი, რომლის წინაშეც იობს არ შეუძლია დგომა), მაშინ რამდენად დიდია ღმერთი? რატომ ცდილობს იობი ყოვლისშემძლესთან შებრძოლებას?

და ბოლოს, ლევიათანი საშიში არსება იყო, რომელიც გამოცდილ მეომრებს აიძულებდა გაქცეულიყვნენ. ლევიათანი მითი არ არის, არამედ ზღვის რეალური არსებაა, რომელიც მხოლოდ მის შემოქმედს ემორჩილება. როგორც ღმერთი ამბობს ლევიათანის აღწერაში: „ვის შეუძლია ჩემს წინააღმდეგ დადგომა? ვის აქვს ჩემთან პრეტენზია, რომ გადავუხადო? ყველაფერი, რაც ცის ქვეშაა, ჩემია“ (იობი 41:10-11).