კაპაკოჩა_ ადამიანთა სისასტიკის და უგნურების პირმშო.

პოლონელმა მკვლევარებმა შეისწავლეს ინკების კაპაკოჩას რიტუალი, იუწყება Science in Poland. კაპაკოჩა ინკების კულტურაში ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი რელიგიური რიტუალი იყო.

ეს გულისხმობდა ბავშვებისა და ახალგაზრდა ქალების მსხვერპლშეწირვას ღვთაებებისთვის, რომელიც მთის ან ვულკანის მწვერვალებზე აღესრულებოდა. ჯერჯერობით მხოლოდ რამდენიმე კაპაკოჩას ადგილია აღმოჩენილი, ძირითადად ჩრდილოეთ ჩილეს, სამხრეთ პერუსა და ჩრდილო-დასავლეთ არგენტინის მთის მწვერვალებზე.

მსხვერპლშეწირვას წინ უძღოდა რიტუალური მსვლელობა, რომელიც, როგორც წესი, კუსკოში იწყებოდა და დედაქალაქიდან შორს მდებარე საკურთხევლებამდე, მთის მწვერვალებზე ან ვულკანებზე სრულდებოდა. სარიტუალო პროცესია მრავალი თვის განმავლობაში შეიძლებოდა გაგრძელებულიყო.

აღსანიშნავია ინკების სახელმწიფოს განსაკუთრებული წვლილი ამ მომლოცველობების ორგანიზებაში, რადგან მწვერვალებამდე გზებისა და მსხვერპლშეწირვის პლატფორმების მშენებლობა, რა თქმა უნდა, დიდ ძალისხმევას მოითხოვდა. ამისათვის საჭირო იყო სპეციალურად მომზადებული მუშების დაქირავება, რომლებიც დიდი ხნის განმავლობაში მთებში სარიტუალო მშენებლობას აწარმოებდნენ.

აღნიშნა კვლევის ერთ-ერთმა წამყვანმა ავტორმა, ვარშავის უნივერსიტეტის ანდების კვლევების ცენტრის დოქტორმა დაგმარა სოჩამ.

2022 წელს დაიწყო საერთაშორისო კვლევითი პროექტი, რომელიც ასეთი მომლოცველობების ბოლო ეტაპებთან დაკავშირებული ადგილების შესწავლას ისახავდა მიზნად.

მკვლევრებმა გააანალიზეს, თუ როგორ იყო ორგანიზებული ინკების საკურთხევლები პერუში, ჩაჩანიცასა და პიჩუ-პიჩუს ვულკანების მწვერვალებზე.

„ტამბო ინკების გზების გასწვრივ განლაგებული სტრუქტურების ზოგადი სახელწოდებაა. ინკებმა ათასობით კილომეტრის სიგრძის გზები ააშენეს, რომელთა ქსელი მთელ იმპერიას აღწევდა და ტამბოები ერთმანეთისგან გარკვეული ინტერვალებით იყო განლაგებული.“

ჩვეულებრივ, ერთი დღის სავალ მანძილზე იყო. ეს იყო ადგილები, სადაც მარცვლეულს ინახავდნენ და სადაც ელჩები რჩებოდნენ“, - თქვა დაგმარა სოჰამ. „მთის მწვერვალებზე ტამბოები წმინდა რელიგიური დანიშნულების იყო და მხოლოდ ცერემონიებისა და მომლოცველების განსათავსებლად გამოიყენებოდა“.

მაღალმთიანი ტამბოები მომლოცველების ბოლო გაჩერებები იყო მწვერვალზე მიღწევამდე; ზოგიერთი მათგანი ზღვის დონიდან 4800 მეტრზე მეტ სიმაღლეზე მდებარეობდა. ლიკანკაბურის ვულკანის (ჩილე) მწვერვალზე მდებარე ტამბო 150-ზე მეტი ნაგებობისგან შედგებოდა და იქ რამდენიმე ასეული ადამიანის განთავსება იყო შესაძლებელი.

ვაშინგტონის უნივერსიტეტის არქეოლოგების მიერ შესწავლილ ორივე ვულკანზე, ჩაჩანიცასა და პიჩუ-პიქჩუზე, ტამბოები ორ ზონად იყო დაყოფილი: ქვედა და ზედა. ჩაჩანიცას ტამბოს ქვედა ნაწილი 14 შენობისგან შედგებოდა, რომლებიც ორ ჯგუფად იყო განლაგებული 250 კვადრატული მეტრის ფართობის ეზოს გარშემო. ზედა ნაწილი დიდ კლდეზე აგებული ერთიანი შენობა იყო.

ზედა ტამბოს ზონიდან  ვულკანის მწვერვალამდე მანძილი დაახლოებით ექვსი საათის სავალს შეადგენს. მწვერვალისკენ მიმავალი ბილიკის გასწვრივ ინკებმა დამატებითი პატარა თავშესაფრები ააშენეს, სადაც მომლოცველებს დასვენება შეეძლოთ.

ვულკან პიჩუ-პიჩუზე მდებარე ტამბოს ქვედა ნაწილის მთავარი მოედანი ხეობისკენ იყო მიმართული და ახლომდებარე მთების მწვერვალებს მაღლა აწევდა. იგი რვა შენობით იყო გარშემორტყმული. ტამბოს ზედა ნაწილი პიჩუ-პიჩუს ქვედა ნაწილიდან სამხრეთ-აღმოსავლეთით 140 მეტრში მდებარეობს.

ის ერთი შენობისგან შედგებოდა, რომელსაც სამი ცალკე ოთახი ჰქონდა.

ტამბოს ქვედა ნაწილებში ძირითადი ტერიტორიების ზომა იმაზე მიუთითებს, რომ ისინი დიდი რაოდენობით მომლოცველების, თუნდაც ასობით ადამიანის, განსათავსებლად იყო აშენებული, თუმცა ნაკლებად სავარაუდოა, რომ იქ ერთდროულად ამდენი ადამიანი ყოფილიყო ხოლმე.

შესაძლოა, მოედნები ასევე შექმნილი ყოფილიყო რიტუალური ადგილებისთვის, რომელთა დაკვირვებაც მომლოცველებს გარედან, გამოყოფილ ადგილას შეეძლოთ.

„ზედა ტამბოს ადგილები ქვედა ადგილებისგან გარკვეულ მანძილზე იყო დაშორებული. სავარაუდოა, რომ მაღალი რანგის მომლოცველები, როგორიცაა ქურუმები, აქ დარჩებოდნენ, დანარჩენებისგან განცალკევებით.

„შესაძლებელია, რომ ეს ადგილი ასევე გამოიყენებოდა როგორც სამლოცველო, რადგან ბავშვების როლი მათი მსხვერპლშეწირვით არ მთავრდებოდა. შესაძლოა, მომლოცველები მათთან კონტაქტობდნენ სანამ რიტუალს აღასრულებდნენ“, - აღნიშნა სოხამ.

მან განმარტა, რომ ტამბოს ზოგიერთ ნაწილს იყენებდნენ მომლოცველები, რომლებსაც არ შეეძლოთ მწვერვალზე ასვლა. „ეს მსვლელობა საკმაოდ რთული იყო და ამ ადგილებში მაინც შედარებით ადვილი მისადგომი იყო. რა თქმა უნდა, ეს ჯერ კიდევ ჩვენი სამუშაო ჰიპოთეზაა, რომელსაც შემდგომ კვლევით ანგარიშებში განვავითარებთ“, - თქვა მან.

მომავალ არქეოლოგიურ კვლევაში მკვლევარები გეგმავენ როგორც ახლად აღმოჩენილი, ასევე ადრე ცნობილი ტამბოების უფრო დეტალური კვლევის ჩატარებას არაინვაზიური დოკუმენტაციის მეთოდებისა და ტრადიციული გათხრების გამოყენებით. პარალელურად, მიმდინარეობს სამუშაოები ადგილზე აღმოჩენილი ნიმუშების შესწავლა რიტუალების მიმდინარეობისა და ნაგებობების დათარიღების დასადგენად.

ახლა თავად რიტუალზე.

მსხვერპლთშეწირვისთვის ირჩევდნენ ბავშვს, ანდაც ახალგაზრდა ქალს. აუცილებელი იყო, რომ რჩეული ყოფილიყო უნაკლო, ლამაზი და გონიერი. თავად რჩეულმა და მისმა ოჯახმაც წინასწარ იცოდა რა მოელოდა მას, მაგრამ ამ რიტუალში მონაწილეობა თავისთავად ნიშნავდა კურთხევას. რჩეული რამდენიმე თვით ადრე მიჰყავდათ ოჯახიდან. სულაც შესაძლებელი იყო ის დიდგვაროვანი ოჯახისშვილი ყოფილიყო და არა უბრალოდ ადამიანი. გარკვეული დროის მანძილზე მას ექცეოდნენ, როგორც განსხეულებულ ღვთაებას. უვლიდნენ და  კვებავდნენ წმინდა საკვებით. ასე მას რიტუალისთვის ამზადებდნენ.

საკვებთან ერთად აძლევდნენ ერთგვარ ბანგს. კოკის საღეჭ ფოთოლს და ალკოჰოლს, რომელიც იწვევდა სხეულის მოდუნებას, სავარაუდოდ მისი მორჩილებაში ყოფნის მიზნით. რათა მას პროტესტი არ გამოეთქვა.

მათი აზრით რჩეული რიტუალის შემდეგ ხდებოდა ერთგვარი ავატარი მათსა და ღმერთების სამყაროს შორის. მას ევალებოდა მათი ვედრება ღმერთებამდე მიეტანა  და  ეშუამდგომლა.

როცა საჭირო დრო მოაწევდა. რჩეული მიჰყავდათ ვულკანის ან მთის მწვერვალზე. მსვლელობა როგორც აღვნიშნეთ გარკვეული პერიოდი გრძელდებოდა. 

საბოლოო დანიშნულების ადგილზე კი, ზედ მთის ან ვულკანის მწვერვალზე, სადაც ჟანგბადი  გაიშვიათებული იყო და თანაც საშინლად ყინავდა, მსხვერპლს კვლავაც აძლევდნენ დამამშვიდებლ წამალს, რომელიც რჩეულს ადუნებდა. ასევე კვლავ ასმევდნენ ალკოჰოლს. სვამდნენ სპეციალურად მომზადებულ პატარა ორმოში და იქ ტოვებდნენ სრულიად მარტოს. წარმოიდგინეთ თქვენი თავი, იმ საწყალი მსხვერპლის ადგილას. სულ მარტო სიცივესა და სიჩუმეში ელოდებოდეთ საკუთარ აღსასრულს. 

1999 წელს მეცნიერებმა ჩილეში ზღვის დონიდან 6739 მეტრზე იპოვნეს სწორედ ასეთი ერთ_ერთი 13 წლის გოგონას ყინვისგან მუმიფიცირებული სხეული. გოგონასი, რომელიც 500 წლის წინ შესწირეს ღმერთებს. მის გვერდით მიაგნეს ასევე 4_5 წლის ბიჭუნასა და გოგონას სხეულებს.

მაშინ უკვე,  არქეოლოგებს ეჭვი არ ეპარებოდათ, რომ ბავშვები მსხვერპლად შეწირეს. ამას ასევე ადასტურებდა მათ მახლობლად ნაპოვნი არტეფაქტები: ოქრო, ვერცხლი, ტანსაცმელი, საკვებით სავსე თასები და უცნობი ფრინველების თეთრი ბუმბულისგან დამზადებული ექსტრავაგანტული თავსაბურავი.

ტრადიციული დნმ-ის ანალიზის ნაცვლად, მეცნიერებმა ქსოვილში არსებული ცილები შეისწავლეს და აღმოაჩინეს, რომ ერთი შეხედვით ჯანმრთელ გოგონას ტუბერკულოზის მსგავსი ბაქტერიული ფილტვის ინფექცია ჰქონდა. ეს პირველი შემთხვევაა, როდესაც ინფექცია მუმიაში გამოვლინდა.

ისტორიკოსები ვარაუდობენ, რომ ინკები ბავშვებს მათი სილამაზის გამო ირჩევდნენ (გარდა ამისა, ბავშვები უფრო სუფთა არსებებად ითვლებოდნენ, ვიდრე ზრდასრულები). ინკები ხშირად არ სწირავდნენ ბავშვებს. 

იმის დასადგენად თუ რას განიცდიდნენ ბავშვები სიკვდილის წინ, უახლოეს მომავალში მეცნიერები აპირებენ მუმიების თმის ანალიზს სტრესის ჰორმონის, კორტიზოლის აღმოსაჩენად. ის გროვდება მათ თმაში, ვინც საშინელებას განიცდის. 

თუმცა ერთი შეხედვით მუმიების პოზა, რომელშიც ისინი მარადიულ ძილს მიეცნენ ერთდროულად მშვიდი და შემზარავია. გასათბობად გულში ჩაკრული ხელები. მოხრილი მუხლები და მუხლებზე დაყრდნობილი თავი, ზუსტად გამოხატავს მათ უკანასკნელ შეგრძნებებს, თუ რას განიცდიდნენ ისინი, სასიკვდილოდ მიტოვებული პატარები, სრულ სიჩუმეში, სიმარტოვესა და სიცივეში. 

 საშინელებაა იმის გააზრება, რომ ადამიანთა ცრურწმენას, უგნურებას და სისასტიკეს არც 500 წლის წინ ჰქონდა საზღვარი და არც ახლა შეცვლილა დიდად რამე.